𝝫𝝰𝝼𝝴𝞀ά 𝝴𝝼𝞃𝞄𝝿𝞈𝞂𝝸𝝰𝞂𝝻έ𝝼𝝾ς 𝝰𝝿ό 𝞃𝝶𝝼 𝝿𝝰𝞀𝝾𝞄𝞂ί𝝰𝞂𝝶 ό𝝿𝝾𝞄 𝝿𝝰𝞀𝝰𝝹𝝾𝝺𝝾ύ𝝷𝝶𝞂𝝰 𝞂𝞃𝝾 𝝦έ𝝷𝞄𝝻𝝼𝝾 𝝿𝞀𝝸𝝼 𝝹ά𝝿𝝾𝝸𝝴ς 𝝻έ𝞀𝝴ς, 𝞃𝝸ς 𝝻𝝰𝞀𝞃𝞄𝞀ί𝝴ς 𝝿𝝾𝞄 𝝰𝝹𝝾ύ𝞂𝞃𝝶𝝹𝝰𝝼, 𝞃𝝰 𝝲𝝴𝝲𝝾𝝼ό𝞃𝝰 𝝹𝝰𝞃𝝰𝝲𝝴𝝲𝞀𝝰𝝻𝝻έ𝝼𝝰 ό𝝿𝞈ς έ𝝲𝝸𝝼𝝰𝝼, 𝝰𝝺𝝺ά 𝝹𝝰𝝸 𝞃𝝶𝝼 𝝳ύ𝞂𝝹𝝾𝝺𝝶 𝝿𝞀𝝾𝞂𝝿ά𝝷𝝴𝝸𝝰 𝝿𝝾𝞄 έ𝝹𝝰𝝼𝝴 𝝶 Eleni Psaradaki 𝝚𝝺έ𝝼𝝶 𝝭𝝰𝞀𝝰𝝳ά𝝹𝝶 𝝲𝝸𝝰 𝝼𝝰 𝝿𝝴𝞃ύ𝞆𝝴𝝸 𝝰𝞄𝞃ό 𝝿𝝾𝞄 𝝴ί𝞆𝝴 𝞂𝞃𝝾 𝝻𝞄𝝰𝝺ό 𝞃𝝶ς 𝝳𝝴𝝼 𝝷𝝰 𝝻𝝿𝝾𝞀𝝾ύ𝞂𝝰 𝝿𝝰𝞀ά 𝝼𝝰 𝞃𝝶𝝼 𝞂𝞄𝝼𝝰𝝼𝞃ή𝞂𝞈. 𝝢𝝰 𝝻𝝸𝝺ή𝞂𝝾𝞄𝝻𝝴 𝝰𝝿ό 𝝹𝝾𝝼𝞃ά 𝝹𝝰𝝸 𝝼𝝰 𝝻𝝾𝝸𝞀𝝰𝞂𝞃𝝴ί 𝝻𝝰𝝵ί 𝝻𝝰ς 𝞃𝝾𝝼 𝞃𝞀ό𝝿𝝾 𝝻𝝴 𝞃𝝾𝝼 𝝾𝝿𝝾ί𝝾 𝞃𝝾 𝝹𝝰𝞃ά𝞅𝝴𝞀𝝴, 𝞃𝝸ς 𝝳𝞄𝞂𝝹𝝾𝝺ί𝝴ς, 𝞃𝝾𝞄ς 𝝰𝝼𝝷𝞀ώ𝝿𝝾𝞄ς 𝝿𝝾𝞄 𝝲𝝼ώ𝞀𝝸𝞂𝝴 𝝹𝝰𝝸 ό𝝺𝝰 ό𝞂𝝰 𝞃𝝶ς 𝝴ί𝝿𝝰𝝼, 𝝻𝝰 𝝹𝞄𝞀ί𝞈ς 𝞃𝝶𝝼 ά𝝺𝝺𝝶 ό𝞇𝝶 𝞃𝝾𝞄 𝝼𝝾𝝻ί𝞂𝝻𝝰𝞃𝝾ς. 𝝤𝝸 𝝩𝝾𝞄𝞀𝝹𝝾𝝹𝞀𝝶𝞃𝝸𝝹𝝾ί 𝝿𝝾𝞄 έ𝞅𝞄𝝲𝝰𝝼 𝝰𝝿ό 𝞃𝝶𝝼 𝝟𝞀ή𝞃𝝶 𝝹𝝰𝝸 𝝴𝝲𝝹𝝰𝞃𝝰𝞂𝞃ά𝝷𝝶𝝹𝝰𝝼 𝞂𝞃𝝾 𝗕𝗼𝗱𝗿𝘂𝗺 𝝻𝝴 έ𝝼𝞃𝝾𝝼𝝰 𝞃𝝰 𝝹𝞀𝝶𝞃𝝸𝝹ά 𝞂𝞃𝝾𝝸𝞆𝝴ί𝝰. 𝝥𝝴𝞀𝝸𝞂𝞂ό𝞃𝝴𝞀𝝰 ό𝝻𝞈ς 𝝰𝝿ό 𝞃𝝶𝝼 ί𝝳𝝸𝝰. 𝝩𝝶𝝼 𝞄𝝿𝝾𝝳𝝴𝞆𝞃ή𝝹𝝰𝝻𝝴 𝝻𝝴 𝝻𝝴𝝲ά𝝺𝝶 𝞆𝝰𝞀ά 𝝹𝝰𝝸 𝞂𝞄𝝲𝝹ί𝝼𝝶𝞂𝝶…
𝝩𝝸 𝞂𝝴 έ𝝹𝝰𝝼𝝴 𝝼𝝰 𝝻𝝴𝝺𝝴𝞃ή𝞂𝝴𝝸ς 𝞃𝝾𝞄ς 𝝩𝝾𝞄𝞀𝝹𝝾𝝹𝞀𝝶𝞃𝝸𝝹𝝾ύς 𝝹𝝰𝝸 ό𝞆𝝸 𝝹ά𝝿𝝾𝝸𝝾 ά𝝺𝝺𝝾 𝝷έ𝝻𝝰; 𝝜 𝝹𝝰𝞃𝝰𝝲𝞈𝝲ή 𝞂𝝾𝞄; 𝝟ά𝞃𝝸 ά𝝺𝝺𝝾;
Δεν ήταν αφορμή η καταγωγή μου, καθώς δεν έχω μικρασιάτικες ρίζες. Όμως στο πέρασμα του χρόνου άρχισα να παρατηρώ ότι οι Μικρασιάτες είχαν μία έντονη παρουσία και μία ιδιαίτερη ταυτότητα στο χώρο, την οποία πρόβαλαν μέσω εκδηλώσεων και πολλών άλλων δραστηριοτήτων εδώ στην Κρήτη. Έτσι, σταδιακά, η συναναστροφή μου με γνωστούς και φίλους Μικρασιάτες μού κίνησε το ενδιαφέρον, ώστε να στραφώ και να μελετήσω πιο διεξοδικά τις μικρασιάτικες μνήμες. Κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών, μέσω της έρευνας και της μελέτης της σχετικής βιβλιογραφίας, άρχισα να σχηματίζω μία πληρέστερη εικόνα για τους Μικρασιάτες, για τα μέρη που άφησαν πίσω τους και για τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν.
Ά𝞀𝝰 𝝿𝞀ώ𝞃𝝰 έ𝝻𝝰𝝷𝝴ς ή 𝝰𝞂𝞆𝝾𝝺ή𝝷𝝶𝝹𝝴ς 𝝻𝝴 𝞃𝝾𝞄ς 𝝡𝝸𝝹𝞀𝝰𝞂𝝸ά𝞃𝝴ς 𝝹𝝰𝝸 έ𝝹𝞃𝝾𝞃𝝴 𝝻𝝴 𝞃𝝾𝞄ς 𝝩𝝾𝞄𝞀𝝹𝝾𝝹𝞀𝝶𝞃𝝸𝝹𝝾ύς 𝝿𝝾𝞄 έ𝞅𝞄𝝲𝝰𝝼 𝝰𝝿ό 𝞃𝝶𝝼 𝝟𝞀ή𝞃𝝶.
Ακριβώς. Το μεταπτυχιακό μου αφορούσε στους Μικρασιάτες και πιο συγκεκριμένα την πληθυσμιακή ομάδα που με την Ανταλλαγή Πληθυσμών εγκαταστάθηκε τελικά στο Ηράκλειο και τη Νέα Αλικαρνασσό. Ουσιαστικά πρόκειται για τους ανταλλάξιμους που ήρθαν από την Αλικαρνασσό, το σημερινό Μπόντρουμ (Bodrum) της Τουρκίας. Κατά τη διάρκεια της έρευνας, πραγματοποίησα μια σειρά από συνεντεύξεις με Μικρασιάτες δεύτερης , τρίτης και τέταρτης γενιάς, καθώς σκοπός ήταν να γίνει μια ανθρωπολογική και όχι αποκλειστικά ιστορική μελέτη. Ωστόσο, από την εργασία δεν λείπει το ιστορικό υπόβαθρο. Στον αναγνώστη παρουσιάζεται σύντομα ένα γενικό θεωρητικό πλαίσιο, για να μπορεί ο ίδιος να κατανοήσει τη χρονική περίοδο και το ζήτημα των προσφύγων, το οποίο μελετάται ως σημείο αναφοράς. Κεντρικό θέμα της έρευνας αποτελεί η μεταβίβαση της μνήμης από γενιά σε γενιά και οι τρόποι που αυτή η μεταβίβαση πραγματοποιείται στη μελέτη περίπτωσης των Μικρασιατών προσφύγων. Με την ολοκλήρωση των μεταπτυχιακών σπουδών, μού δημιουργήθηκε άμεσα η επιθυμία να συνεχίσω να μελετώ το ίδιο θέμα, από την αντίστροφη πορεία. Θέλησα έτσι να ερευνήσω και να καταγράψω τις μνήμες των Μουσουλμάνων Κρητών που έφυγαν από το νησί και εγκαταστάθηκαν στο Μπόντρουμ, τις «μνήμες πατρίδων» των Τουρκοκρητικών απογόνων τους, ώστε να κάνω μια σύνδεση των δύο ερευνητικών προσπαθειών μου.
𝝥𝝾𝝸𝝰 ή𝞃𝝰𝝼 𝞃𝝰 𝞂𝞄𝝼𝝰𝝸𝞂𝝷ή𝝻𝝰𝞃𝝰 𝝿𝝾𝞄 έ𝝼𝝸𝞈𝝷𝝰𝝼 ό𝞃𝝰𝝼 𝞃𝝾𝞄ς έ𝝺𝝴𝝲𝝴ς «𝝳𝝴𝝼 έ𝞆𝝴𝞃𝝴 𝝴𝝿𝝸𝞂𝝹𝝴𝞅𝞃𝝴ί ό𝝻𝞈ς 𝞃𝝶𝝼 𝝟𝞀ή𝞃𝝶»; 𝝜 𝝿𝞀ώ𝞃𝝶 𝞃𝝾𝞄ς 𝝰𝝼𝞃ί𝝳𝞀𝝰𝞂𝝶;
Αρχικά να αναφέρω ότι κάποιοι Τουρκοκρητικοί είχαν έρθει στην Κρήτη και είχαν να διηγηθούν ιστορίες από το ταξίδι τους. Οι περισσότεροι όμως από εκείνους που συνομίλησα δεν είχαν έρθει στο νησί. Ωστόσο και σε αυτούς ήταν διακριτή η επιθυμία να δουν τους τόπους καταγωγής τους. Μάλιστα, το ότι καταγόμουν και η ίδια από την Κρήτη θεωρώ πως συνέβαλε στο να θελήσουν να μάθουν περισσότερα για τον τόπο. Με λίγα λόγια ήταν σαν να μετέφερα κάποια στοιχεία του νησιού που τους συγκινούσαν και μετατράπηκα και σε μία «γέφυρα μνήμης» δίνοντας στους αφηγητές την ευκαιρία να εκφράσουν μία νοσταλγία για όσα είχαν ακούσει, για τις μνήμες των προγόνων τους.
𝝪𝝿ή𝞀𝝽𝝰𝝼 𝝹ά𝝿𝝾𝝸𝝾𝝸 𝝿𝝾𝞄 𝞂𝝾𝞄 𝝻𝝴𝞃έ𝞅𝝴𝞀𝝰𝝼 𝝴𝝼𝝳𝝴𝞆𝝾𝝻έ𝝼𝞈ς 𝞃𝝸ς 𝝿𝝺𝝶𝞀𝝾𝞅𝝾𝞀ί𝝴ς 𝝿𝝾𝞄 𝝴ί𝞆𝝰𝝼 ό𝞃𝝸 𝝰𝝼 𝝲𝞄𝞀ί𝞂𝝾𝞄𝝼 𝞂𝞃𝝶𝝼 𝝟𝞀ή𝞃𝝶 𝝼𝝰 𝞇ά𝝽𝝾𝞄𝝼 𝝹ά𝝿𝝾𝞄 𝞂𝞄𝝲𝝹𝝴𝝹𝞀𝝸𝝻έ𝝼𝝰 𝝲𝝸𝝰 𝝹ά𝝿𝝾𝝸𝝾 𝞂𝝿ί𝞃𝝸 ή 𝝹𝝺𝝴𝝸𝝳ί ή 𝞃𝝾 𝝾𝞃𝝸𝝳ή𝝿𝝾𝞃𝝴; Ό𝝿𝞈ς έ𝝹𝝰𝝼𝝰𝝼 𝝹𝝰𝝸 𝝾𝝸 𝝡𝝸𝝹𝞀𝝰𝞂𝝸ά𝞃𝝴ς ό𝞃𝝰𝝼 𝝹ά𝝿𝝾𝝸𝝾𝝸 𝝰𝝿ό 𝝰𝞄𝞃𝝾ύς 𝝴𝝿έ𝞂𝞃𝞀𝝴𝞅𝝰𝝼 𝝻𝝴𝞃ά 𝝰𝝿ό 𝞆𝞀ό𝝼𝝸𝝰 𝞂𝞃𝝶𝝼 𝝩𝝾𝞄𝞀𝝹ί𝝰;
Υπήρχαν κάποιες μαρτυρίες που μου ανέφεραν, για παράδειγμα, τις Μαλάδες και την περιουσία που είχαν εκεί. Αρκετοί Τουρκοκρητικοί είχαν κάποια στοιχεία για τα μέρη που έμεναν οι πρόγονοί τους στην Κρήτη και όταν ταξίδεψαν προσπάθησαν να τα ψάξουν. Προσωπικά, δεν κατέγραψα κάποια μαρτυρία που να ανέφερε ότι κατάφεραν να βρουν τα σπίτια τους μετά από τόσα χρόνια. Όμως ότι υπήρχε αυτή η ανάγκη για αναζήτηση, υπήρχε, αυτό ήταν φανερό.
𝝖𝝸𝞂𝝷ά𝝼𝝷𝝶𝝹𝝴ς ό𝞃𝝸 𝝼𝝸ώ𝝷𝝾𝞄𝝼 𝞄𝝿𝝴𝞀ή𝞅𝝰𝝼𝝾𝝸 𝝲𝝸𝝰 𝞃𝝶𝝼 𝝹𝝰𝞃𝝰𝝲𝞈𝝲ή 𝞃𝝾𝞄ς;
Η δεύτερη γενιά, που έχει πιο έντονες τις μνήμες, μπορώ να πω ότι εκφράζει μία περηφάνια, ναι. Αλλά αυτό είναι κάτι που συμβαίνει τα τελευταία χρόνια. Μέχρι και πριν κάποια χρόνια ήταν πολύ δύσκολο να εκφραστεί οποιαδήποτε διαφορετικότητα . Το τουρκικό κράτος ήταν πολύ αυστηρό σε αυτά τα ζητήματα. Μην ξεχνάμε ότι για πολλά χρόνια δεν επιτρεπόταν η ομιλία οποιασδήποτε άλλης γλώσσας πέραν της τουρκικής. Πόσο μάλλον να μπορούσαν οι Τουρκοκρητικοί να εκφράσουν την οποιαδήποτε περηφάνια για την καταγωγή τους. Παρόλα αυτά όμως κράτησαν το παρελθόν τους για τους ίδιους, σε ένα πιο ιδιωτικό πλαίσιο, καθώς ήταν κάτι που τους στιγμάτιζε. Τα τελευταία χρόνια, που και οι Μικρασιάτες ταξιδεύουν για να δουν τους τόπους καταγωγής τους, είναι πιο εύκολο και για τους Τουρκοκρητικούς να πραγματοποιήσουν ένα ταξίδι και οι ίδιοι για να αναζητήσουν τις ρίζες τους.
𝝥𝞈ς ή𝞃𝝰𝝼 𝝶 𝞂𝞆έ𝞂𝝶 𝞃𝞈𝝼 𝝿𝞀𝝾𝝲ό𝝼𝞈𝝼 𝞃𝝾𝞄ς 𝝻𝝴 𝞃𝝾𝞄ς 𝝟𝞀𝝶𝞃𝝸𝝹𝝾ύς ό𝞃𝝰𝝼 𝝵𝝾ύ𝞂𝝰𝝼 𝞂𝞃𝝶𝝼 𝝟𝞀ή𝞃𝝶; 𝝩𝝸 𝞂𝝾𝞄 𝝴ί𝝿𝝰𝝼; 𝝥ό𝞂𝝾 𝝹𝝰𝝺ά 𝝵𝝾ύ𝞂𝝰𝝼 𝝻𝝴𝞃𝝰𝝽ύ 𝞃𝝾𝞄ς 𝝹𝝰𝝸 𝝿𝝾𝞄 𝞄𝝿ή𝞀𝞆𝝰𝝼 𝝳𝝸𝝰𝞅𝝾𝞀ές 𝞂𝞄𝝻𝝱ί𝞈𝞂𝝶ς, 𝝰𝝼 𝞄𝝿ή𝞀𝞆𝝰𝝼;
Γενικότερα από όσα κατέγραψα η Κρήτη θεωρούνταν ένας πλούσιος τόπος. Ένας τόπος όμορφος. Αναφέρουν ότι άφησαν πίσω τους μία καλή ζωή, ότι είχαν καλές σχέσεις με τους γείτονές τους. Από αυτά που μου ανέφεραν παρουσίαζαν μία πολύ καλή εικόνα της Κρήτης. Εστίαζαν στα καλά.
𝝨ί𝝲𝝾𝞄𝞀𝝰 𝝷𝝰 𝞄𝝿ά𝞀𝞆𝝾𝞄𝝼 𝝹𝝰𝝸 𝝹ά𝝿𝝾𝝸𝝾𝝸 𝝿𝝾𝞄 ή𝝷𝝴𝝺𝝰𝝼 𝝼𝝰 έ𝞀𝝷𝝾𝞄𝝼 𝝹𝝰𝝸 𝞃𝝾 𝝹𝝰𝞃ά𝞅𝝴𝞀𝝰𝝼 𝝻𝝴𝞃ά 𝝰𝝿ό 𝞃ό𝞂𝝰 𝝿𝝾𝞄 𝝴ί𝞆𝝰𝝼 𝝰𝝹𝝾ύ𝞂𝝴𝝸 𝝰𝝿ό 𝞃𝝾𝞄ς 𝝿𝝰𝝺𝝰𝝸ό𝞃𝝴𝞀𝝾𝞄ς. 𝝩𝝸 𝞂𝝾𝞄 𝝴ί𝝿𝝰𝝼;
Κάποιοι κατάφεραν να έρθουν, είτε μόνοι τους είτε οργανωμένα. Ήθελαν πάρα πολύ να βρουν στοιχεία για το παρελθόν σύμφωνα με όσα είχαν ακούσει. Συνάντησα και η ίδια στο Ηράκλειο, λίγους μήνες μετά την έρευνά μου, κάποιους Τουρκοκρητικούς από αυτούς που είχα γνωρίσει στο Μπόντρουμ, που ήρθαν στον τόπο καταγωγής τους και ήταν πολύ συγκινητικό. Επισκεφτήκαμε για παράδειγμα και τις Μαλάδες, μήπως βρουν στοιχεία για την οικογένειά τους, αλλά ήταν δύσκολο. Τα σπίτια είχαν καταστραφεί και δεν υπήρχαν στοιχεία που να επιβεβαιώνουν κάτι που θα τους έφερνε πιο κοντά στις αναμνήσεις τους. Είχε πολύ ενδιαφέρον όμως ότι, φεύγοντας από την Κρήτη οι Τουρκοκρητικοί πήραν μαζί τους χώμα και κάποια κλαδιά ελιάς. Πολλές προσωπικές και οικογενειακές ιστορίες που είναι πραγματικά συγκινητικές.
𝝥𝝾𝝸𝝰 𝝻𝝰𝞀𝞃𝞄𝞀ί𝝰 𝞂𝝾𝞄 έ𝝹𝝰𝝼𝝴 𝝴𝝼𝞃ύ𝝿𝞈𝞂𝝶 𝝹𝝰𝝸 𝝴ί𝝿𝝴ς 𝝼𝝰 𝝲𝝸 𝝰𝞄𝞃ό ά𝝽𝝸𝝵𝝴 𝞃𝝾 𝞃𝝰𝝽ί𝝳𝝸, 𝝲𝝸 𝝰𝞄𝞃ό ά𝝽𝝸𝝵𝝴 𝝼𝝰 𝝲𝞀ά𝞇𝞈 𝞃𝝾 𝝱𝝸𝝱𝝺ί𝝾;
Δεν μπορώ να ξεχωρίσω μία μαρτυρία. Το ταξίδι άξιζε για όλες τις μαρτυρίες. Γενικά ήταν μία πολύ δυνατή εμπειρία αυτή που έζησα, δεν περιγράφεται με λέξεις. Είχε πολλές δυσκολίες αλλά και ξεχωριστές στιγμές. Πολλές από τις μαρτυρίες που κατέγραψα ήταν από ηλικιωμένους ανθρώπους που δεν είναι πια στη ζωή και δεν πρόλαβαν να δουν το βιβλίο. Ήταν μοναδικό που είχα την ευκαιρία να ταξιδέψω στους τόπους αυτούς και να προλάβω να συναντήσω ανθρώπους που μιλούσαν ακόμα κρητικά και γνώριζαν για την Κρήτη. Παρόλο που στην αρχή έλεγαν ότι δεν θυμόντουσαν, με τη συζήτηση ζωντάνεψαν οι σκέψεις και οι αφηγητές άρχισαν να θυμούνται και να εκφράζονται στα κρητικά λίγο λίγο. Κάποιες λέξεις στην αρχή. Μετά λίγο περισσότερες, μέχρι που ανακάλεσαν τραγούδια και μαντινάδες. Αυτές οι εκφράσεις όμως δεν ήταν ούτε συχνές ούτε δημόσιες. Ακόμα και μέσα στα σπίτια τους, οι πρόσφυγες πρώτης γενιάς, αν και γνώριζαν κρητικά δεν μιλούσαν συχνά. Αφηγητές ανέφεραν ότι συνήθως οι πρόσφυγες πρώτης γενιάς μιλούσαν στα κρητικά όταν ήθελαν να πουν κάτι που δεν ήθελαν να καταλάβουν τα παιδιά τους.
𝝥ό𝞂𝝴ς 𝞅𝝾𝞀ές 𝝿ή𝝲𝝴ς 𝝩𝝾𝞄𝞀𝝹ί𝝰 𝝹𝝰𝝸 𝝿𝝾𝝸𝝴ς ή𝞃𝝰𝝼 𝝾𝝸 𝝳𝝸𝝰𝞅𝝾𝞀ές 𝝰𝝿ό 𝞃𝝰𝝽ί𝝳𝝸 𝞂𝝴 𝞃𝝰𝝽ί𝝳𝝸;
Πρώτη φορά πήγα το 2013. Επέστρεψα το 2014, το 2015 και το 2016. Στο πρώτο ταξίδι έμεινα για 3 μήνες. Εκείνο το διάστημα είχα λάβει μια υποτροφία που κάλυψε μέρος των εξόδων μετακίνησης και διαμονής. Είχα ειδική τρίμηνη βίζα και άδεια λόγω του προγράμματος Erasmus, με το οποίο έκανα την πρακτική μου στο Μουσείο Υποβρύχιας Αρχαιολογίας του Bodrum. Εκεί εργάστηκα ως κοινωνιολόγος κάνοντας έρευνα για το προφίλ των επισκεπτών του μουσείου. Η εργασία μου αυτή βοήθησε ώστε να γίνω γνωστή στο χώρο και να έρθω σε επαφή συγχρόνως με τους Τουρκοκρητικούς. Οι ίδιοι ήξεραν πού να με βρουν και υπήρχε εμπιστοσύνη. Ήξεραν όλοι ότι είμαι εκεί για την διατριβή μου και ότι συγκέντρωνα το υλικό που χρειαζόμουν για να μπορέσω, επιστρέφοντας στην Κρήτη, να γράψω για αυτό. Το 2014 έμεινα στο Bodrum για μία εβδομάδα λόγω μιας εκδήλωσης που πραγματοποιήθηκε εκεί και το 2015 επέστρεψα για άλλους 3 μήνες. Στην αρχή η διαμονή μου ήταν σε ξενοδοχείο, αλλά αργότερα στη διαμονή με βοήθησαν τόσο συνάδελφοι από το Μουσείο όσο και οικογένειες Τουρκοκρητικών.
𝝚ί𝞆𝝴ς 𝝿𝝺έ𝝾𝝼 𝝹ά𝝼𝝴𝝸 𝝹𝝰𝝺ές 𝞂𝞆έ𝞂𝝴𝝸ς 𝝻𝝴 𝞃𝝾𝞄ς 𝝩𝝾𝞄𝞀𝝹𝝾𝝹𝞀𝝶𝞃𝝸𝝹𝝾ύς; 𝝨𝞆έ𝞂𝝴𝝸ς 𝝴𝝻𝝿𝝸𝞂𝞃𝝾𝞂ύ𝝼𝝶ς 𝝼𝝰 𝞃𝝾 έ𝝺𝝴𝝲𝝰;
Ναι σίγουρα. Αυτό φαίνεται και στη φιλοξενία που μου πρόσφεραν, για να γνωρίσω από κοντά τις οικογένειες τους για την έρευνά μου. Δεν ήταν εύκολο να μου ανοίξουν τα σπίτια τους όμως χαίρομαι που τα κατάφερα. Με την πάροδο του χρόνου οι διαπροσωπικές σχέσεις ήταν τόσο καλές, με αποτέλεσμα κάποια στιγμή να γράψουν για μένα και σε τοπική εφημερίδα του Bodrum. Το 2015 έγινε και ένα συνέδριο με θέμα την εργασία μου εκεί, στο οποίο συμμετείχε και ο Τούρκος καθηγητής Πανεπιστημίου Tuncay Ercan Sepetcioğlu . Η ομιλία μου έγινε στα τουρκικά και συμμετείχαν πολλοί Τουρκοκρητικοί. Το 2016 επισκέφτηκα το Bodrum άλλη μία φορά για το δεύτερο μέρος του συνεδρίου, όπου συμμετείχα με άλλη μία ομιλία. Στο εν λόγω ταξίδι οι διοργανωτές κάλυψαν τα έξοδα λόγω της συμμετοχής μου στην εκδήλωση.
𝝫𝝾𝝱ή𝝷𝝶𝝹𝝴ς 𝝿𝝾𝞃έ 𝞂𝝴 ό𝝺𝝶 𝞃𝝶 𝝳𝝸ά𝞀𝝹𝝴𝝸𝝰 𝞃𝝶ς έ𝞀𝝴𝞄𝝼άς 𝞂𝝾𝞄, 𝝰𝝼 ό𝞆𝝸 𝝲𝝸𝝰 𝞃𝝶 𝝵𝞈ή 𝞂𝝾𝞄 𝞃𝝾𝞄𝝺ά𝞆𝝸𝞂𝞃𝝾𝝼 ό𝞃𝝸 𝝳𝝴𝝼 𝝷𝝰 𝞃𝝰 𝝹𝝰𝞃𝝰𝞅έ𝞀𝝴𝝸ς;
Πιστεύω ότι όποιος φεύγει από την χώρα του και πηγαίνει μόνος σε μια άλλη χώρα, όπου δε γνωρίζει τι θα αντιμετωπίσει, αισθάνεται φόβο και αγωνία. Ειδικότερα στη δική μου περίπτωση, που η φύση της έρευνας είναι τέτοια, καθώς έχει να κάνει με την ανθρώπινη επικοινωνία και η έρευνα γίνεται σε φυσικό χώρο και όχι μέσω βιβλιογραφικής αναζήτησης. Περιλαμβάνει συνεντεύξεις σε μια ξένη γλώσσα, ταξίδια στο εξωτερικό και όλο αυτό έχει μία αγωνία αν θα τα καταφέρεις. Ειδικά όταν λείπεις για αρκετό καιρό και δεν είναι εύκολο να επιστρέψεις ανά πάσα στιγμή στον τόπο σου. Η γλώσσα επίσης ήταν ένα ζήτημα που είχε τις δυσκολίες του.
𝝨𝞃𝝶𝝼 𝝰𝝼𝞃𝝰𝝺𝝺𝝰𝝲ή 𝝿𝝺𝝶𝝷𝞄𝞂𝝻ώ𝝼 𝝾𝝸 𝝩𝝾𝞄𝞀𝝹𝝾𝝹𝞀𝝶𝞃𝝸𝝹𝝾ί έ𝝻𝝴𝝸𝝼𝝰𝝼 𝞂𝝴 𝞂𝝿ί𝞃𝝸𝝰 𝝚𝝺𝝺ή𝝼𝞈𝝼 𝝿𝝾𝞄 έ𝞅𝞄𝝲𝝰𝝼 𝝰𝝿ό 𝝩𝝾𝞄𝞀𝝹ί𝝰 ή 𝞃𝝾𝞄ς 𝝳ό𝝷𝝶𝝹𝝰𝝼 𝝿𝝴𝞀𝝸𝝾𝞆ές 𝝼𝝰 𝝽𝝴𝝹𝝸𝝼ή𝞂𝝾𝞄𝝼 𝝰𝝿ό 𝞃𝝶𝝼 𝝰𝞀𝞆ή;
Οι Τουρκοκρητικοί εγκαταστάθηκαν σε σπίτια που τους παραχωρήθηκαν μετά την αναχώρηση των Μικρασιατών λόγω της Ανταλλαγής Πληθυσμών. Τους δόθηκαν και κτήματα για να ξεκινήσουν εκ νέου τις ζωές τους. Στο Bodrum επίσης πολλοί ήταν ψαράδες και ασχολήθηκαν με ναυτικά επαγγέλματα λόγω της θέσης της πόλης. Πολλοί Μικρασιάτες, χρόνια αργότερα, επισκέφτηκαν την πόλη και κατόρθωσαν να βρουν τα σπίτια των προγόνων και αυτό ήταν επίσης το πιο συγκλονιστικό.
𝝡𝝴𝞃ά 𝝰𝝿ό 𝝹ά𝝿𝝾𝝸𝝴ς 𝝻𝝰𝞀𝞃𝞄𝞀ί𝝴ς 𝝹𝝰𝝸 𝝹𝝰𝞃𝝰𝝷έ𝞂𝝴𝝸ς 𝞇𝞄𝞆ής 𝝰𝝼 𝝻𝝿𝝾𝞀𝝾ύ𝝻𝝴 𝝼𝝰 𝞃𝝾 𝝿𝝾ύ𝝻𝝴 έ𝞃𝞂𝝸 𝝿𝝾𝞄 ά𝝹𝝾𝞄𝞂𝝴ς 𝝹𝝰𝝸 𝝹𝝰𝞃έ𝝲𝞀𝝰𝞇𝝴ς , 𝝿𝝸𝞂𝞃𝝴ύ𝝴𝝸ς ό𝞃𝝸 𝝹ά𝝿𝝾𝝸𝝾𝝸 𝝰𝝿ό 𝞃𝝾𝞄ς 𝝩𝝾𝞄𝞀𝝹𝝾𝝹𝞀𝝶𝞃𝝸𝝹𝝾ύς 𝝷𝝰 ή𝝷𝝴𝝺𝝰𝝼 𝝼𝝰 𝝵𝝾𝞄𝝼 𝝴𝝳ώ; Έ𝞆𝝾𝝼𝞃𝝰ς έ𝞀𝝷𝝴𝝸 ή ό𝞆𝝸 έ𝞂𝞃𝞈 𝝹𝝰𝝸 𝝻ί𝝰 𝞅𝝾𝞀ά;
Μπορώ να πω ότι σίγουρα οι Τουρκοκρητικοί έχουν την επιθυμία να δουν τον τόπο καταγωγής των γονιών τους. Αυτό μπορώ να το πω. Αλλά δεν έχουν την επιθυμία να έρθουν και να ζήσουν εδώ. Ένα ταξίδι είναι ευκολότερο. Επίσης οι ίδιοι γνωρίζουν την Κρήτη από μαρτυρίες που δεν αντικατοπτρίσουν πλέον την πραγματικότητα. Οι ζωές τους είναι εκεί και έχουν ενσωματωθεί στην τοπική κοινωνία.
𝝥𝝾𝝸𝝾 ή𝞃𝝰𝝼 𝞃𝝾 𝝳𝞄𝞂𝝹𝝾𝝺ό𝞃𝝴𝞀𝝾 𝝹𝝾𝝻𝝻ά𝞃𝝸 𝞃𝝶ς ό𝝺𝝶ς 𝞂𝝾𝞄 𝝿𝞀𝝾𝞂𝝿ά𝝷𝝴𝝸𝝰ς 𝝼𝝰 𝝲𝞀ά𝞇𝝴𝝸ς 𝞃𝝾 𝝱𝝸𝝱𝝺ί𝝾;
Ήταν ένας δύσκολος στόχος, το ήξερα από την αρχή. Θεωρώ ότι έπαιξε ρόλο και η ηλικία στην οποία ήμουν όταν ξεκίνησα την έρευνα, οι ιδέες που είχα και η όρεξη για δημιουργία. Ήταν μία δύσκολη απόφαση, αλλά χαίρομαι που την πήρα σε εκείνη τη φάση της ζωής μου. Με δέσμευσε πολύ χρονικά, όμως κατάφερα με πολύ κόπο συνειδητά να συνδυάσω πολλά. Απαιτητική έρευνα σε άλλη γλώσσα, μελέτη εκτενούς βιβλιογραφίας και πολλά άλλα. Από την πρώτη στιγμή και για όσο ήμουν εκεί προσπάθησα να μιλάω μόνο στα τουρκικά για να μαθαίνω τη γλώσσα πιο γρήγορα. Όσον αφορά στο βιβλίο, θέλησα η γραφή του να είναι τέτοια, ώστε να επιτρέπει στον αναγνώστη να φανταστεί μέσω των αφηγήσεων την εικόνα του χώρου, αλλά και να σχηματίσει μία ιδέα για το τι περιγράφουν ως «κρητικότητα» όλοι αυτοί οι άνθρωποι. Να σημειώσω στο σημείο αυτό ότι μετά την υποστήριξη της διατριβής μου χρειάστηκαν δυο χρόνια για να προσαρμόσω το κείμενο σε μορφή προσιτή για το ευρύ αναγνωστικό κοινό, το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας.
𝝫𝝰𝝲𝝶𝞃ό, 𝝻𝝴𝝲ά𝝺𝝾 𝝹𝝴𝞅ά𝝺𝝰𝝸𝝾. 𝝩𝝸 𝝴ί𝝼𝝰𝝸 𝝰𝞄𝞃ό 𝝿𝝾𝞄 𝝿𝝰𝞀𝝰𝞃ή𝞀𝝶𝞂𝝴ς 𝝹𝝰𝝸 𝞂𝝾𝞄 έ𝝹𝝰𝝼𝝴 𝝴𝝼𝞃ύ𝝿𝞈𝞂𝝶. 𝝪𝝿ά𝞀𝞆𝝾𝞄𝝼 𝝾𝝻𝝾𝝸ό𝞃𝝶𝞃𝝴ς, 𝞄𝝿ά𝞀𝞆𝝾𝞄𝝼 𝞂𝞄𝝼𝝳έ𝞂𝝴𝝸ς 𝞃𝞈𝝼 𝝳ύ𝝾 𝝺𝝰ώ𝝼 𝝻𝝴 𝝹𝝾𝝸𝝼ά 𝞂𝞃𝝾𝝸𝞆𝝴ί𝝰;
Πράγματι, το φαγητό αποτελεί ένα μεγάλο κεφάλαιο που αναφέρθηκα ξεχωριστά. Στο βιβλίο προσπάθησα να αναδείξω πώς οι Τουρκοκρητικοί προβάλλουν την κρητική καταγωγή σε σχέση και με το φαγητό και τις διατροφικές τους συνήθειες. Για παράδειγμα, φάνηκε ότι έτρωγαν πολλά χόρτα και χοχλιούς, γεύσεις που οι ντόπιοι δε γνώριζαν. Σε σχέση με τα χόρτα, φαίνεται πως καταναλώνονταν σε τέτοιο βαθμό που άκουσα να λένε ότι οι Τουρκοκρητικοί έτρωγαν τόσα χόρτα που δεν άφηναν για τα ζώα. Τόσο πολύ. Επίσης οι Τουρκοκρητικοί αναφέρθηκαν ξεχωριστά στη χρήση του ελαιόλαδου, σε αντίθεση με τους ντόπιους που χρησιμοποιούν βούτυρο. Γενικά είναι γεγονός ότι μετά από τόσες μαρτυρίες παρατήρησα ότι οι απόγονοι των προσφύγων συνεχίζουν να θυμούνται στην κρητική γλώσσα πολλά συστατικά που χρησιμοποιούνται στα φαγητά.
𝝘𝝺ώ𝞂𝞂𝝰. Ά𝝺𝝺𝝾 𝝻𝝴𝝲ά𝝺𝝾 𝝹𝝴𝞅ά𝝺𝝰𝝸𝝾. 𝝥𝝾𝝸𝝰 𝝶 𝞂𝞆έ𝞂𝝶 𝞃𝝾𝞄ς 𝝻𝝴 𝞃𝝶 𝝹𝞀𝝶𝞃𝝸𝝹ή 𝝳𝝸ά𝝺𝝴𝝹𝞃𝝾 𝝹𝝰𝝸 𝝻𝝸𝝺ώ𝝼𝞃𝝰ς 𝝻𝝰𝝵ί 𝞃𝝾𝞄ς 𝝱𝞀ή𝝹𝝴ς 𝝻𝝴𝞃ά 𝝰𝝿ό 𝞃ό𝞂𝝰 𝞆𝞀ό𝝼𝝸𝝰 𝝺έ𝝽𝝴𝝸ς ή 𝝹𝝰𝝸 𝝴𝝹𝞅𝞀ά𝞂𝝴𝝸ς 𝝿𝝾𝞄 έ𝝻𝝴𝝸𝝼𝝰𝝼 𝞂𝞃𝝾 𝞆𝞀ό𝝼𝝾;
Οι Τουρκοκρητικοί μόνο προφορικά μπόρεσαν να διατηρήσουν την κρητική διάλεκτο. Πολλές οι απαγορεύσεις και οι περιορισμοί, όμως κατάφεραν να την κρατήσουν ζωντανή. Τα τραγούδια και οι μαντινάδες ήταν παραδείγματα που βοήθησαν να διατηρηθούν τέτοιες γλωσσικές εκφράσεις της μνήμης.
𝝥ό𝞂𝝾 𝝳ύ𝞂𝝹𝝾𝝺𝝾 ή𝞃𝝰𝝼 𝝼𝝰 𝝻ά𝝷𝝴𝝸ς 𝞃𝝶𝝼 𝞃𝝾𝞄𝞀𝝹𝝸𝝹ή 𝝲𝝺ώ𝞂𝞂𝝰, 𝝹ά𝞃𝝸 𝝿𝝾𝞄 𝝿𝞀𝝾𝞅𝝰𝝼ώς 𝞂𝝴 𝝱𝝾ή𝝷𝝶𝞂𝝴 𝞃𝝰 𝝻έ𝝲𝝸𝞂𝞃𝝰 𝞂𝞃𝝶𝝼 έ𝞀𝝴𝞄𝝼ά 𝞂𝝾𝞄 𝞂𝞃𝝾 𝝡𝝿ό𝝼𝞃𝞀𝝾𝞄𝝻;
Η τουρκική γλώσσα είναι πολύ διαφορετική από τις ευρωπαϊκές και ήταν δύσκολο να μπω στη φιλοσοφία της. Μου πήρε χρόνο να την μάθω αλλά είχα μεγάλη θέληση και αγάπη σε όλο αυτό που ήθελα να κάνω, με αποτέλεσμα σιγά σιγά να καταφέρω να φέρω εις πέρας την όλη προσπάθεια, με αποτέλεσμα και το βιβλίο «Μνήμες πατρίδων. Όψεις ταυτότητας στους Τουρκοκρητικούς του Bodrum» (εκδ. Ραδάμανθυς). Το βιβλίο φωτίζει κάποια άγνωστα μέχρι πρότινος στοιχεία για τους Τουρκοκρητικούς και την άλλη πλευρά της Ανταλλαγής, που ο αναγνώστης έχει πλέον τη δυνατότητα να γνωρίσει. Οι Τουρκοκρητικοί, απόγονοι των Μουσουλμάνων που ζούσαν στην Κρήτη, αν και Τούρκοι πολίτες πλέον εξακολουθούν να επικαλούνται μία κρητική καταγωγή ακόμα κι αν δεν έχουν έρθει στη Κρήτη . Η γνώση και ομιλία της τουρκικής γλώσσας από μέρους μου βοήθησε ώστε να αποτυπώσω καλύτερα όσα εκφράζουν οι ίδιοι στην γλώσσα που γνωρίζουν πλέον αποκλειστικά.
𝝘𝝼𝞈𝞀ί𝝵𝝾𝞄𝝻𝝴 𝝰𝝿ό 𝞃𝝾𝞄ς 𝝳𝝸𝝹𝝾ύς 𝝻𝝰ς 𝝿𝞀ό𝞂𝞅𝞄𝝲𝝴ς 𝞃𝝶ς 𝝡𝝸𝝹𝞀άς 𝝖𝞂ί𝝰ς ό𝞃𝝸 𝝴ί𝞆𝝰𝝼 𝝻ί𝝰 ό𝞆𝝸 𝝹𝝰𝝸 𝞃ό𝞂𝝾 𝝹𝝰𝝺ή 𝝰𝝼𝞃𝝸𝝻𝝴𝞃ώ𝝿𝝸𝞂𝝶, 𝝿𝝾𝞄 𝝿ή𝞀𝝴 𝞆𝞀ό𝝼𝝸𝝰 𝝲𝝸𝝰 𝝼𝝰 𝝽𝝴𝝿𝝴𝞀𝝰𝞂𝞃𝝴ί. 𝝨𝞃𝝶𝝼 𝝩𝝾𝞄𝞀𝝹ί𝝰 𝞄𝝿ή𝞀𝝽𝝴 𝝶 ί𝝳𝝸𝝰 𝝰𝝼𝞃𝝸𝝻𝝴𝞃ώ𝝿𝝸𝞂𝝶 𝝰𝝿ό 𝞃𝝾𝞄ς 𝝴𝝹𝝴ί 𝝩𝝾ύ𝞀𝝹𝝾𝞄ς 𝝿𝞀𝝾ς 𝞃𝝾𝞄ς 𝝩𝝾𝞄𝞀𝝹𝝾𝝹𝞀𝝶𝞃𝝸𝝹𝝾ύς 𝝿𝝾𝞄 𝝿ή𝝲𝝰𝝼; 𝝩𝝸 𝞂𝝾𝞄 𝝴ί𝝿𝝰𝝼 𝝲𝝸𝝰 𝝰𝞄𝞃ό;
Ναι υπήρχε μία αρνητική αντιμετώπιση στην αρχή και μία διάκριση. Οι Τουρκοκρητικοί εγκαταστάθηκαν κυρίως σε ξεχωριστές γειτονιές και αντιμετώπισαν δυσκολίες, όπως δυσκολίες βίωσαν και οι Μικρασιάτες τα πρώτα χρόνια που ήρθαν στην Ελλάδα. Πήγαιναν σε συγκεκριμένα καφενεία για παράδειγμα, από επιλογή τους φυσικά. Και οι ίδιοι αισθάνονταν αυτή τη διάκριση.
𝝥𝝾𝝸𝝾𝝸 𝞂𝝴 𝝱𝝾ή𝝷𝝶𝞂𝝰𝝼 𝞂𝝴 ό𝝺𝝾 𝝰𝞄𝞃ό 𝞃𝝾 𝝴𝝲𝞆𝝴ί𝞀𝝶𝝻𝝰 𝝹𝝰𝝸 𝝿𝞀έ𝝿𝝴𝝸 𝝼𝝰 𝞃𝝾𝞄ς 𝝰𝝼𝝰𝞅έ𝞀𝝴𝝸ς;
Η οικογένειά μου, οι καθηγητές μου στο Πανεπιστήμιο και φυσικά όλοι όσοι συναναστράφηκα ερευνητικά καθ’ όλη τη διάρκεια και σε κάθε στάδιο της εργασίας μου. Αν και είναι αδύνατον να τους αναφέρω ονομαστικά θα ήθελα να τους ευχαριστήσω όλους και τον καθένα ξεχωριστά, καθώς χωρίς τη συμβολή τους δεν θα ολοκληρωνόταν η έρευνά μου και κατ’ επέκταση το βιβλίο. Το βιβλίο αποτελείται από «μνήμες πατρίδων», από μνήμες ανθρώπων που καθορίζουν σε ένα μεγάλο βαθμό το ίδιο το βιβλίο. Ευχαριστώ τον καθένα ξεχωριστά.
𝝖𝝼 ή𝝽𝝴𝞀𝝴ς 𝞃𝝶 𝝳𝞄𝞂𝝹𝝾𝝺ί𝝰 𝝿𝝾𝞄 𝝴ί𝞆𝝴 𝝲𝝸𝝰 𝝼𝝰 𝝱𝝲ά𝝺𝝴𝝸ς 𝝴𝝸ς 𝝿έ𝞀𝝰ς 𝞃𝝾 𝝱𝝸𝝱𝝺ί𝝾 𝝷𝝰 𝞃𝝾 𝝽𝝴𝝹𝝸𝝼𝝾ύ𝞂𝝴ς 𝝽𝝰𝝼ά;
Ναι. Θα το έκανα ξανά. Το κομμάτι της έρευνας είναι ένα αντικείμενο που αγαπώ πάρα πολύ, με γεμίζει και με ενδιαφέρει στο μέγιστο. Και τώρα που με ρωτάς συγκινούμαι, καθώς σκέφτομαι και αναπολώ όλο αυτό το «ταξίδι της γνώσης», την εμπειρία που αποκόμισα. Έχω ήδη στα σκαριά το επόμενο θέμα για το οποίο θα ήθελα να γράψω, αλλά δεν θα αναφέρω κάτι περισσότερο για την ώρα. Σίγουρα κινούμαι συγγραφικά ξανά σε ζητήματα μνήμης και ανάδειξης της ταυτότητας. Είναι κάτι που μου αρέσει και με ενδιαφέρει πάρα πολύ. Γενικά μου αρέσει η συγγραφή πέραν του ακαδημαϊκού και ερευνητικού επίπεδου.
𝝜 𝝱𝝸𝝱𝝺𝝸𝝾𝝲𝞀𝝰𝞅ί𝝰 𝝿𝝾𝞄 𝞄𝝿ά𝞀𝞆𝝴𝝸 𝝿ί𝞂𝞈 𝝰𝝿ό ό𝝺𝝶 𝝰𝞄𝞃ή 𝞃𝝶𝝼 έ𝞀𝝴𝞄𝝼𝝰 𝝴ί𝝼𝝰𝝸 𝝻𝝴𝝲ά𝝺𝝶;
Πρόκειται για μία μελέτη που πραγματοποιήθηκε για τις ανάγκες της διδακτορικής μου διατριβής και ο αναγνώστης μπορεί να το αντιληφθεί αυτό, τόσο στη βιβλιογραφική τεκμηρίωση που διατρέχει όλο το βιβλίο, όσο και συγκεντρωτικά στις σελίδες στο τέλος του, όπου παρουσιάζεται λεπτομερώς η βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε από τα αγγλικά, τα ελληνικά και τα τουρκικά. Η έρευνα δεν είναι κάτι που τελειώνει, αλλά συνεχίζεται διαρκώς. Το βιβλίο αυτό έχει στόχο να βοηθήσει τις επόμενες έρευνες, βάζοντας ένα ακόμα λιθαράκι στο διαχρονικό ζήτημα της προσφυγικής μνήμης.
𝝥𝞀𝝾𝞂𝞈𝝿𝝸𝝹ά 𝞂𝝰𝝼 𝝚𝝺έ𝝼𝝶 𝝿ό𝞂𝝾 𝞂𝝴 ά𝝺𝝺𝝰𝝽𝝴 𝞂𝝰𝝼 ά𝝼𝝷𝞀𝞈𝝿𝝾 ό𝝺𝝾 𝝰𝞄𝞃ό;
Σίγουρα όλη αυτή η διαδικασία άλλαξε τον τρόπο σκέψης και την αντίληψή μου, το πώς προσεγγίζω και διαχειρίζομαι ερευνητικά ζητήματα και θέματα μελέτης. Θεωρώ εξαιρετικά σημαντικό να υπάρχει η δυνατότητα να μεταδίδεται η γνώση και να μην περιορίζεται σε συγκεκριμένο κοινό. Αυτός είναι και ένας από τους βασικούς λόγους που το βιβλίο αυτό ήρθε στο φως σε αυτήν τη μορφή. Ήταν μία εμπειρία ζωής και χαίρομαι που τη μοιράζομαι.
𝝩𝝸 𝝷𝝰 𝝷𝞄𝝻ά𝞂𝝰𝝸 𝝰𝝿ό 𝞃𝝾 𝝡𝝿𝝾𝝼𝞃𝞀𝝾ύ𝝻 𝝿𝝾𝞄 𝝷𝝰 𝞂𝝾𝞄 𝝻𝝴ί𝝼𝝴𝝸 𝝲𝝸𝝰 𝝿ά𝝼𝞃𝝰 𝞂𝞃𝝶 𝝻𝝼ή𝝻𝝶 𝝹𝝰𝝸 𝝷𝝰 𝞃𝝾 𝝺𝝴ς 𝝹𝝰𝝸 𝞂𝞃𝝰 𝝿𝝰𝝸𝝳𝝸ά 𝞂𝝾𝞄;
Η φιλοξενία και η αγάπη που μου έδειξαν τελικά αυτοί οι άνθρωποι. Δεν με γνώριζαν, όμως μου έδωσαν την ευκαιρία να τους πλησιάσω και με βοήθησαν στο να πραγματοποιήσω την έρευνά μου, η οποία στηρίχθηκε στην αμοιβαία εμπιστοσύνη και το σεβασμό στις ζωές και τις ιστορίες που κουβαλούσαν οι αφηγητές. Είναι μεγάλη η ευθύνη να είσαι αποδέκτης ιστοριών ζωής που δεν είναι ευχάριστες αλλά αντιθέτως τραυματικές. Είναι μεγάλη η ικανοποίηση όμως να μετατρέπονται οι αναμνήσεις στο τέλος σε κάτι όμορφο και από τις δύο πλευρές. Γι’ αυτό και ο αποχωρισμός σε κάθε ταξίδι δεν έμενε μονάχα στη συγκίνηση. Αφιερώνω το βιβλίο σε όλους αυτούς τους ανθρώπους.
𝝨𝝴 𝝴𝞄𝞆𝝰𝞀𝝸𝞂𝞃𝝾ύ𝝻𝝴 𝝿ά𝞀𝝰 𝝿𝝾𝝺ύ 𝝿𝝾𝞄 𝝻𝝾𝝸𝞀ά𝞂𝞃𝝶𝝹𝝴ς 𝝻𝝰𝝵ί 𝝻𝝰ς 𝞃𝝸ς «𝝻𝝼ή𝝻𝝴ς» 𝞂𝝾𝞄 𝝰𝝿ό ό𝝺𝝶 𝝰𝞄𝞃ή 𝞃𝝶 𝞂𝞄𝝲𝝹𝝺𝝾𝝼𝝸𝞂𝞃𝝸𝝹ή έ𝞀𝝴𝞄𝝼𝝰 𝝹𝝰𝝸 𝝴𝞄𝞆ό𝝻𝝰𝞂𝞃𝝴 𝞂𝞃𝝾 𝝱𝝸𝝱𝝺ί𝝾 𝞃𝝾 𝝹𝝰𝝺ύ𝞃𝝴𝞀𝝾 𝞃𝝰𝝽ί𝝳𝝸 𝝻έ𝞂𝝰 𝞂𝞃𝝾 𝞆𝞀ό𝝼𝝾.
Εγώ ευχαριστώ πολύ.
#𝗶𝗻𝘁𝗲𝗿𝘃𝗶𝗲𝘄 #𝗯𝗼𝗼𝗸 #𝗯𝗼𝗼𝗸𝘀𝘁𝗼𝗿𝗶𝗲𝘀 #𝗯𝗲𝘀𝘁𝗽𝗲𝗼𝗽𝗹𝗲 #𝗯𝗲𝘀𝘁𝗺𝗮𝗴𝗮𝘇𝗶𝗻𝗲 #𝗯𝗲𝘀𝘁𝗺𝗮𝗴𝗮𝘇𝗶𝗻𝗲𝗰𝗿𝗲𝘁𝗲 #𝗲𝗹𝗲𝗻𝗶𝗽𝘀𝗮𝗿𝗮𝗱𝗮𝗸𝗶 #𝗮𝗿𝘁𝗵𝗼𝘂𝗿 #𝗴𝗿𝗲𝗲𝗰𝗲 #𝗰𝗿𝗲𝘁𝗲 #𝘁𝘂𝗿𝗸𝗲𝘆 #𝗯𝗼𝗱𝗿𝘂𝗺
